Dit boek is geheel nieuw geschreven, hoewel het de titel draagt van zijn voorgangers vanaf 2005: in het Nederlands Basisboek Duurzame Ontwikkeling, in het Engels Fundamentals of Sustainable Development, en in het Duits Grundlagen der nachhaltigen Entwicklung. De voorgaande edities werden elke vijf jaar opnieuw geactualiseerd, wat steeds hard nodig was, want de wereld ontwikkelt snel. Maar na twintig jaren is zo’n update niet meer goed genoeg, daarvoor is intussen te veel gebeurd.
2003: Het wiel uitvinden
Aan de eerste editie begon ik in 2003 te werken, toen ik namens de Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs als consultant langs tientallen universiteiten en hogescholen reisde. Overal waar ik kwam, vroegen docenten, managers en bestuurders mij: Wat is duurzame ontwikkeling eigenlijk; Waarom zouden wij daar in ons onderwijs iets mee moeten? En ook: Is er geen studieboek dat alles goed uitlegt? Zo’n boek was er niet, concludeerde ik na zorgvuldig onderzoek, in elk geval niet in het Engels, Duits of Nederlands. En dus ben ik het gaan schrijven. Voorbeelden had ik niet, ik moest het ‘wiel zelf helemaal uitvinden’, maar gelukkig had ik de steun en de adviezen van meer dan honderdtwintig experts, docenten, studenten, bestuurders en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties.
Nu, in 2025, krijg ik zulke vragen niet meer, want alles is anders. Duurzaamheid is in twee decennia diep doorgedrongen in de wortels van de samenleving, en dat is goed. Opleidingen zonder duurzaamheid zijn nauwelijks nog te vinden: het universitair en het hoger en middelbaar beroepsonderwijs hebben hun maatschappelijke taak serieus opgepakt, net als bedrijven, overheden en media. Veel van hen hanteren de SDG’s, de Sustainable Development Goals, als hun richtlijn. Toen de eerste drie edities van het Basisboek werden geschreven, bestonden die nog niet eens; in deze nieuwe editie vervullen ze een hoofdrol. Een minder gunstige ontwikkeling is dat klimaatverandering, natuuraantasting en andere vormen van verslechtering, in 2005 al beschreven in de eerste editie, nu volop zichtbaar zijn geworden en steeds heviger toeslaan.
RESFIA+D: Competenties voor Duurzame Ontwikkeling
Zelf heb ik mij in de tussentijd ook verder ontwikkeld. In 2010 behaalde ik mijn doctorstitel met een proefschrift over de combinatie van duurzaamheid, hoger onderwijs en organisatieontwikkeling. Daarna deed ik meer onderzoek, ontwikkelde nieuwe management- en onderwijsmethoden en publiceerde boeken en artikelen, onder meer over een model voor competenties van duurzame professionals: RESFIA+D. In het nieuwe Basisboek speelt het model een belangrijke rol: in bijna elk hoofdstuk komen onderwerpen voor die vragen om bepaalde competenties van professionals. Op zulke plaatsen wordt naast de tekst de betreffende competentie getoond door middel van een QR-code met een speciale opmaak, zoals degene hiernaast. In het slothoofdstuk wordt RESFIA+D in detail beschreven en kunnen lezers hun eigen duurzaamheidscompetenties onderzoeken.
Basisboek: bron van wetenschap. Literatuurlijst: online.
In de loop van de afgelopen twintig jaar bleek dat het Basisboek, vooral in de Engelse edities, niet alleen als studieboek gebruikt wordt maar daarnaast meer en meer ook als literatuur ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek en publicaties in meer dan vijftig landen. In samenhang daarmee verwijst het Basisboek naar een steeds groter aantal literatuurbronnen. In de huidige editie is de Literatuurlijst zo omvangrijk geworden dat hij niet meer in het gedrukte boek zelf is opgenomen maar online is geplaatst, wat handig is aangezien de lijst bijna duizend hyperlinks bevat.
Een nieuw verhaal
Door deze en andere nieuwe boeken en artikelen die ik in de tussentijd schreef, plus de feedback die ik jarenlang kreeg op mijn Basisboek, evolueerden ook mijn ideeën als auteur over wat een goed studieboek is. Toen de diverse uitgevers mij in 2022 verzochten om een nieuwe editie, was direct duidelijk dat de gebruikelijke update deze keer niet goed genoeg zou zijn. Het verhaal moest opnieuw geschreven worden, van kaft tot kaft. Dat was een grote klus, en dus begon ik in 2022 met een verkenning en een eerste opzet, waaruit drie jaar later het huidige boek voortkomt. In de loop van die drie jaren zijn, nog tot op het laatste moment, de actuele ontwikkelingen bijgehouden en is het boek up-to-date.
Nieuw in deze editie
Waar de vorige editie nog relatief veel accent legde op Nederland, bijvoorbeeld in de keuze van de cases, is het nieuwe boek, dat opnieuw in drie talen verschijnt en over de hele wereld gebruikt wordt, nu volledig internationaal. Natuurlijk komt Nederland er zo nu en dan in voor, net als tal van andere landen.
Zoals gezegd: het aantal literatuurbronnen is aanzienlijk toegenomen, hetgeen in deze tijd van ‘alternatieve feiten’ extra belangrijk is geworden. Expliciet wordt aandacht besteed aan de waarde van wetenschappelijke bewijsvoering.
Als tegenhanger daarvan wordt ook meer dan voorheen aandacht besteed aan beleving en emoties van lezers. Er wordt ingegaan op de kansen en de bedreigingen. Op angst: er zijn zoveel slechte berichten, gaan we het nog redden? En op hoop en energie: wat kan ik doen om de problemen aan te pakken?
Ook levensbeschouwelijke onderwerpen krijgen meer ruimte. De komst van het Antropoceen roept vragen op zoals: wat is de plaats van de mens in de huidige wereld; wat kunnen, mogen of moeten wij als mensheid doen of niet doen? Wie zijn wij? De discussies daarover in dit boek dragen niet alleen bij aan kennis en inzicht omtrent duurzame ontwikkeling, maar helpen de lezer ook om een persoonlijke visie te ontwikkelen in een snel evoluerende wereld, en om aan die evolutie evenwichtig en geïnspireerd bij te dragen: als mens en als professional.