De Toekomst is van Iedereen

Nieuws:

De startbijeenkomst ten behoeve van de Maatschappijbrede Dialoog voor de Toekomst vindt plaats op
11 december 2025 in Utrecht.
Gastheer is ASN Bank, in hun gloednieuwe Flagship Store nabij het Centraal Station.

Meer dan 25 organisaties doen mee, waaronder:

NL Greenlabel, Stichting Hier, Klimaatburgemeesters, Vereniging Noorden Duurzaam, Burgerplatform.net, Grootouders voor het Klimaat, ASN Bank, KlimaatGesprekken, Politie Nederland, Duurzame Pabo, Ecotopia, Stichting TechnoTrend, Ynova, NWO, KIN Pact, Proeftuin voor Transitieversnelling, Sociaal & Groen, Wind Wiki, Circular Leadership, Transitie Nederland, Boes Bos, Value@Stake, Roorda Sustainability, The Turn Club, D66, Wetenschappelijke Klimaatraad, Our New Economy, TransEON, Ministerie van de Toekomst, BRIQS.

Meer organisaties - als je je richt op klimaat, diversiteit, participatie, democratie, burgerrechten, kortom: de toekomst - zijn welkom!

> Kijk voor meer informatie en voor aanmelding op LinkedIn.

Er is iets dat dringend moet gebeuren, maar het gebeurt niet. Iets dat van levensbelang is. Voor alles en voor iedereen. Letterlijk! En toch gebeurt het niet. Dat is raar. Schokkend.

Daarom geven wij met dit boek een duw om te maken dat het toch gaat gebeuren. Want het is verschrikkelijk hard nodig dat we met ons allen stevig gaan nadenken over de vraag:

In wat voor wereld willen we eigenlijk leven?

Wat willen we, diep vanbinnen? Wat vinden we écht belangrijk? En dan niet alleen ieder mens apart, maar juist ook wij allemaal samen.

Wat is er, dat ons verbindt?

Er is heel veel dat ons als samenleving verbindt, maar het lijkt erop dat lang niet iedereen dat in de gaten heeft. Polarisatie, wantrouwen en groeiende onzekerheid roepen verdeeldheid op. Zaaien onvrede. Zelfs haat. Dat blijkt dagelijks uit berichten op tv en in de kranten, in de politiek en bovenal in de sociale media. En intussen maken we de wereld kapot.

Maar dat lelijke beeld klopt niet. Er is veel meer dat ons verbindt dan wat ons scheidt. Dat verhaal moet dringend verteld worden. Belangrijker: er moet iets mee gebeuren.

Daarom schrijven we dit boek. Het is een manifest, een oproep tot actie: tot een maatschappijbrede Dialoog. En het is meer dan dat, want we bieden ook een plan. Een concreet actieplan, en tegelijk een uitnodiging aan iedereen in Nederland.

Doe je mee, om ons met elkaar te verbinden, zodat we een dreigende doem afwenden en een mooi, duurzaam en
bestendig Nederland, Europa, en uiteindelijk de wereld waar te maken?

Niko Roorda
Michael Renssen

5. Het plan van dit manifest

Wie een actieplan voor de korte termijn ontwerpt, zoals de SDG’s, gaat uit van het heden en denkt van daaruit na over de toekomst. Je onderzoekt wat er allemaal mis is, en je bedenkt en onderhandelt over een manier om daarin verbeteringen aan te brengen. De armoede elimineren bijvoorbeeld, of de vrouwenverminking. Als dat lukt, creëer je aangekleefde duurzaamheid: de structuren die we als mensen hebben opgebouwd veranderen er niet door. De oude paradigma’s maken geen plaats voor nieuwe; het denken blijft hetzelfde. Als je een tijdje niet oplet, verdwijnen de successen weer, omdat ze niet zijn ingevlochten in het weefsel van de samenleving.

De tegenhanger van aangekleefde is intrinsieke duurzaamheid, die alleen via ingrijpende transities tot stand kan komen. Daarover nadenken doe je precies andersom: je begint juist bij de toekomst, en vervolgens werk je terug naar het heden. Die toekomst is niet tien jaar na nu, maar eerder vijftig, honderd of – voor wie durft – zelfs duizend jaar. Deep time. Daarbij concentreer je je op de belangen van onze kleinkinderen, of onze achter-achterkleinkinderen. Je stelt je de vraag:

In wat voor wereld zullen zij willen leven?

Er is een pad dat naar een goed antwoord op die vraag leidt, dat wil zeggen: een pad naar een solide onderbouwd, betrouwbaar beeld van een inclusieve samenleving waarin duurzaamheid, waardigheid en welzijn voor iedereen beschikbaar zijn. Dat pad begint met: dromen. Durven dromen. Met de ogen open. Idealen koesteren voor een betere wereld.

Iedereen droomt. Iedereen koestert idealen, al heb jij misschien, na teleurstellingen in je leven, je idealen voor anderen verborgen. En voor jezelf, wat nog veel erger is. Maar het plan dat we in dit manifest beschrijven, opent de weg om je dromen en idealen weer tot leven te wekken en er serieus aan te werken. En dan niet alleen maar in je eentje, maar met anderen samen. Met meer dan alleen gelijkgestemden, maar juist ook met mensen met wie je je weinig verbonden voelt, omdat ze in andere hokjes zitten dan jij. Om dat te bereiken, gaan we met elkaar in gesprek. Een goed gesprek begint met: luisteren. Luisteren naar elkaars verhalen.

Als eerste stap op het pad gaan we in dit manifest een maatschappijbrede Dialoog voorstellen. Met als doel: naar elkaar luisteren, zodat we kunnen vaststellen wat ons allen verbindt. Wat onze gedeelde dromen en idealen zijn.

Het resultaat van die Dialoog zal in een concrete vorm gegoten worden, die de tegenhanger is van de Sustainable Development Goals, de SDG’s: de Intrinsieke Duurzaamheidsdoelen, op zijn Engels afgekort tot ISG’s: de concreet gemaakte droom.

Dat toekomstideaal vormt het startpunt van een methode waarmee al veel ervaring is opgedaan, genaamd backcasting: een proces waarbij stap voor stap, vanuit de toekomst naar het heden, zorgvuldig wordt onderzocht wat er gedaan kan worden om de gedroomde toekomst te ontsluiten, eindigend met richtlijnen voor wat we nu kunnen doen.

We zullen daarnaast voorstellen doen voor een hervorming van de economie, en voor een actieplan tegen desinformatie. Beide zijn noodzakelijk voor het succes van het plan, zoals je zult zien.

En, o ja: de Dialoog zal mooie resultaten gaan brengen. Maar daarna is het natuurlijk niet klaar. Want elke nieuwe generatie heeft nieuwe wensen, koestert nieuwe idealen. En loopt tegen nieuwe problemen aan die om een oplossing vragen.

De Dialoog is een prachtig, nooit eindigend proces.

Voorwoord

Deel 1: Wat en Waarom

1. Beelden

2. Wat ons verbindt, niet wat ons verdeelt

3. Lange en korte termijn

4. Wij

5. Het plan van dit manifest

6. Een nieuw Groot Verhaal

7. Vooruitgang

8. Jouw Grote Verhaal

9. De Polycrisis

10. De Draken der Passiviteit

11. Strategisch idealisme

12. De Meent

13. De puberteit van de mensheid

14. Waardigheid

15. Winnaars en winnaars

16. Ja, dat kan allemaal

Deel 2: Wie en Wanneer

17. De lerende samenleving

18. Intrinsieke Duurzaamheidsdoelen

19. Democratie met mankementen

20. De Dialoog

21. De rol van de politiek

22. De rol van de media

23. Vrijheid van meningsvorming

24. De rol van de wetenschap

25. Omniconomie, de nieuwe economie

26. De organisatie van de Dialoog

27. Inclusiviteit en integriteit

28. Backcasting: van de toekomst naar het heden

29. Voorbij de versnippering

30. Nederland, Europa en de rest

31. De volwassen samenleving

32. Voorbij de grenzen van onze fantasie

33. De Belofte

34. De uitnodiging

Over de auteurs

Verantwoording, aantekeningen, literatuur

Alfabetisch register

Een manifest van hoop en verbondenheid
Het boek De toekomst is van iedereen van Niko Roorda en Michael Renssen is een krachtig manifest dat de lezer oproept om te durven dromen – met open ogen en beide voeten op de grond. Het boek is tegelijk een filosofisch pleidooi, maatschappelijke analyse en praktisch actieplan.

De auteurs roepen burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijven, overheden en wetenschappers op om hun krachten te bundelen in een gezamenlijke zoektocht naar een duurzame, rechtvaardige en inclusieve toekomst.

Centraal staat het idee dat we die toekomst alleen kunnen vormgeven als we elkaar opnieuw leren verstaan. Niet door debat of strijd, maar door Dialoog: een nationaal gesprek waarin dromen worden gedeeld, waarden zichtbaar worden en gezamenlijk richting wordt gekozen.

“Durf te dromen” is geen dromerige slogan, maar een radicale uitnodiging tot verbeelding, verbinding en actie.

Een verdeelde wereld vraagt om hernieuwde verbeelding
De auteurs beginnen met een scherpe diagnose van onze tijd. De samenleving verkeert in crisis: polarisatie, wantrouwen, groeiende ongelijkheid en ecologische ontwrichting bedreigen zowel samenleven als planeet. Tegelijkertijd, zo stellen zij, is er meer dat ons verbindt dan verdeelt.

Mensen verschillen in cultuur, rijkdom of overtuiging, maar vrijwel iedereen verlangt naar hetzelfde: veiligheid, waardigheid, gezondheid, verbondenheid en betekenis. Die gedeelde verlangens vormen het vertrekpunt voor een nieuw gezamenlijk verhaal.

Het manifest is dus geen aanklacht, maar een oproep tot herstel van samenhang. In plaats van te focussen op wat misgaat, nodigen de auteurs ons uit te vragen: In wat voor wereld willen wij leven – en wat kunnen we daarvoor doen, samen?

Dromen als begin van verandering
Er zijn twee soorten dromen: de vluchtige nachtelijke droom en de bewuste droom van de dag: een toekomstvisie die richting geeft aan handelen. Dromen, in deze zin, is de eerste stap naar verandering.

De auteurs stellen dat we niet alleen van het heden naar de toekomst moeten denken, maar vooral vanuit de toekomst terug naar nu, volgens de methode van backcasting. Eerst stellen we ons voor hoe een duurzame wereld eruitziet, vervolgens onderzoeken we wat er vandaag nodig is om die te verwezenlijken.

Zo wordt dromen een vorm van strategie. De toekomst is geen verre utopie, maar een werkplan dat begint in het nu.

De Polycrisis en de puberteit van de mensheid
We leven in de tijd van de Polycrisis: klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, oorlog, ongelijkheid, desinformatie en economische onevenwichtigheid grijpen in elkaar. De wereld is “doodziek”.

Toch kiezen de auteurs niet voor wanhoop maar voor perspectief. De mensheid, zeggen zij, bevindt zich in haar puberteit: een onstuimige fase vol groei, onzekerheid en zelfoverschatting. De destructieve kracht die we nu tonen, kan omslaan in volwassen verantwoordelijkheid.

Volwassen worden betekent: leren begrenzen, samenwerken, zorg dragen voor elkaar en voor de planeet. Het is tijd dat de mensheid ophoudt te groeien en volwassen wordt.

De aarde als Meent
De aarde is een gemeenschappelijk goed – een Meent – die alleen behouden kan blijven door gedeelde verantwoordelijkheid. Zonder afstemming dreigt de “Tragedie van de Meent”: iedereen neemt wat hij kan tot alles instort.

De auteurs pleiten voor mondiale samenwerking en een herwaardering van gemeenschappelijk belang boven individueel gewin. De planeet, maar ook Nederland, vraagt om bestuur dat grenzen stelt en burgers die actief meedenken.

De voorgestelde maatschappijbrede Dialoog is bedoeld om die samenwerking te voeden, niet als technocratisch overleg maar als levend proces van luisteren en leren.

De kracht van Strategisch Idealisme
Tegen moedeloosheid en cynisme – “Draken van Passiviteit” – stellen de auteurs Strategisch Idealisme: idealen vasthouden, maar met realiteitszin handelen. Het is beter iets kleins te doen dan niets uit angst of twijfel.

Wie idealen koestert, blijft mens, zeggen ze. Idealisten worden niet gedreven door macht of bezit, maar door betekenis. Door te dromen en te handelen, werken we niet alleen aan een betere wereld maar ook aan onze eigen ontwikkeling als morele wezens.

Een nieuw Groot Verhaal
De traditionele verhalen die ooit richting gaven – religie, humanisme, socialisme, liberalisme – hebben hun verbindende kracht verloren. Wat nu ontbreekt, is een nieuw Groot Verhaal dat zin en samenhang biedt in een tijd van verwarring.

Dat nieuwe Grote Verhaal is duurzaamheid: niet slechts als ecologisch concept, maar als morele horizon waarin mens en natuur deel zijn van hetzelfde leven de wereld.

Het boek roept op om dit verhaal samen te schrijven – via kunst, wetenschap, politiek en dagelijks handelen.

Waardigheid en inclusiviteit
Een rechtvaardige toekomst vereist dat iedereen mee kan doen. Waardigheid, respect en menselijke maat moeten opnieuw het uitgangspunt worden van economie, technologie en bestuur.

De mens is meer dan een economische factor; ook dieren, rivieren en ecosystemen verdienen erkenning en rechten. Inclusiviteit betekent dat niemand verloren gaat – dat elke stem, van boer tot bankier, van burger tot vluchteling, betekenis heeft.

Alleen zo kan de toekomst van iedereen zijn.

“Ja, dat kan allemaal”
Het eerste deel eindigt met een ode aan hoop. De auteurs verwerpen cynisme: wat onmogelijk lijkt, blijkt vaak juist het begin van vernieuwing. Vrede in Europa, ruimtevaart, emancipatie – alles begon met dromen die belachelijk werden genoemd.

Hun boodschap is eenvoudig maar dwingend: stop nooit met dromen. Want wie opgeeft, maakt zijn eigen wanhoop waar.

De lerende samenleving
Een duurzame toekomst vereist een samenleving die collectief leert. Niet alleen individuen die kennis opdoen, maar een maatschappij die reflecteert, experimenteert en zich aanpast.

De Europese Unie dient als voorbeeld: trage besluitvorming lijkt zwak, maar is in werkelijkheid de kracht van overleg, draagvlak en vrede. Leren betekent tijd nemen om tot gezamenlijk begrip te komen.

De lerende samenleving is de voedingsbodem voor de permanente Dialoog: een cultuur van luisteren, reflecteren en verbeteren.

De maatschappijbrede Dialoog
De Dialoog is het hart van de transitie. Zij brengt burgers, organisaties en instellingen samen om te spreken over wat ons verbindt, niet wat ons scheidt.

De auteurs zien het als een doorlopend proces, geen conferentie of eenmalige actie. Iedereen doet mee: van de boer op het land tot de CEO, van jongeren tot wetenschappers, van politici tot kunstenaars.

Uit die Dialoog moeten de Intrinsieke Duurzaamheidsdoelen (ISG’s) voortkomen – de langetermijn-tegenhanger van de SDG’s.

Waar de SDG’s vooral gaan over het beëindigen van wat we níet willen (armoede, honger, vervuiling), gaan de ISG’s over wat we wél willen: een samenleving van waardigheid, verantwoordelijkheid, inclusiviteit en stabiliteit.

De ISG’s beschrijven rechten voor mens en natuur, gedeelde verantwoordelijkheid in plaats van bezit, en een economie die waarde erkent zonder de planeet te overschrijden.

Nieuwe rollen voor politiek, media, wetenschap en economie
Het tweede deel onderzoekt ook hoe verschillende maatschappelijke domeinen moeten veranderen:

Politiek moet weer dienend zijn: faciliteren, luisteren, kaders stellen in plaats van macht uitoefenen.
Media dragen verantwoordelijkheid voor waarheidsvinding en evenwichtige informatie, essentieel voor een gezonde Dialoog.
Wetenschap moet onafhankelijk, interdisciplinair en toekomstgericht worden – een bron van inzicht én verbeelding.
Economie verdient een fundamentele herziening. De economische wetenschap is nog lang geen volwaardige wetenschap. De auteurs pleiten voor een nieuwe wetenschap genaamd omniconomie, die niet draait om economische groei en winst, maar om balans, waardigheid en duurzaamheid. (Zie Niko's boek: Omniconomie.)

Samen moeten deze domeinen het ecosysteem vormen waarin de gezamenlijke droom werkelijkheid kan worden.

Backcasting: de route van droom naar daad
De Dialoog resulteert in toekomstbeelden die via backcasting worden vertaald naar concrete stappen. Vanuit de gewenste toekomst redeneert men stap voor stap terug naar het heden: wat moeten we vandaag doen om over vijftig of honderd jaar te komen waar we willen zijn?

Deze methode verbindt verbeelding met planning, idealen met uitvoering. Ze biedt ruimte voor creativiteit zonder realiteitszin te verliezen.

Voorbij de versnippering
De maatschappijbrede Dialoog is een nieuwe vorm van democratie. Daarin worden maatschappelijke krachten gebundeld. Dat is hard nodig, want een belangrijk obstakel voor democratische vernieuwing is versnippering. Talloze initiatieven vinden plaats, vaak goedbedoeld maar onsamenhangend. Denk aan burgerberaden, klimaatburgemeesters, actiegroepen. Het manifest bepleit daarom verbinding tussen alle actoren: burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijven, kennisinstellingen, NGO’s, overheden, politieke partijen. Zij allen gaan deelnemen aan de Dialoog.

Door samenwerking en gedeelde taal kunnen krachten gebundeld worden tot een brede maatschappelijke beweging voor de toekomst.

De volwassen samenleving
Wanneer mensen en instellingen in dialoog blijven, ontstaat stap voor stap een volwassen samenleving: een gemeenschap die zich bewust is van haar grenzen, verantwoordelijkheid en potentieel.

De volwassen samenleving is inclusief, reflectief en toekomstgericht. Ze denkt in eeuwen in plaats van verkiezingstermijnen.

Hier bereikt het leidende thema van het manifest – Durf te dromen – zijn volle betekenis: dromen worden geen vlucht, maar de bron van volwassen handelen.

De belofte en de uitnodiging
Het manifest eindigt met een belofte: een toekomst die van iedereen is – mensen, dieren, ecosystemen, toekomstige generaties. Die toekomst kan alleen ontstaan als we onze verbeeldingskracht opnieuw durven gebruiken en elkaar vinden in een gedeelde droom.

Daarom wordt iedereen uitgenodigd. De uitnodiging is persoonlijk én collectief:

Doe mee. Verbind je idealen met die van anderen. Luister, droom, handel – en bouw samen aan een wereld die waardig is voor onze kinderen en hun kinderen.

De toekomst begint in de droom
Het manifest De Toekomst is van iedereen is zowel realistisch als hoopvol. Het erkent de ernst van de tijd, maar weigert cynisme te aanvaarden.

De centrale les: de wereld verandert pas wanneer we durven dromen – en onze dromen delen.
Niet als individuen tegenover elkaar, maar als verbonden dromers, als gezamenlijke ontwerpers van de toekomst.

Dromen zijn hier geen illusies, maar morele kompasnaalden.
De toekomst, zeggen Roorda en Renssen, is niet van enkelen, maar van iedereen die durft te dromen – en samen durft te doen.